Jednym z najczęściej poruszanych tematów na przełomie wieków, a dotyczących wychowania i wpływu oddziaływań zewnętrznych na osobowość dziecka jest temat szkodliwego oddziaływania telewizji na młode pokolenie.
    Przyjrzyjmy się więc tej tematyce zaczynając od samego początku, od przytoczenia terminu - telewizja.

    Telewizja, a raczej oglądanie jej programów stało się w życiu współczesnego człowieka ważnym źródłem informacji, narzędziem kształtowania postaw i zainteresowań. Współczesne dzieci właściwie od urodzenia mają kontakt z telewizją. Powiązane ze sobą obrazy i słowa apelują do ich uczuć, kształtują wyobraźnię i osobowość. I tu należałoby odwołać się do pojęcia osobowości:

    Łatwo można więc zauważyć, że dla kształtującej się dopiero osobowości dziecka owe wpływy oddziaływań zewnętrznych mogą być zarówno korzystne, jak i bardzo negatywne. Ważne jest także przestrzeganie granic wieku, określonych dla każdego filmu, czy programu telewizyjnego, bowiem dla prawidłowego odbioru programów telewizyjnych potrzebne jest osiągnięcie odpowiedniego poziomu rozwoju społecznego, czy emocjonalnego.
Przyjrzyjmy się teraz, jakie rodzaje wpływu środków masowego oddziaływania na dzieci i młodzież można wyodrębnić (wg Hildy Himmelweit):

1. Wpływ bezpośredni wywierają poszczególne filmy, programy TV. Jest to natychmiastowe działanie emocjonalne programu lub filmu oraz intelektualne opracowanie obejrzanych treści.
2. Wpływ natychmiastowy działa na zasadzie mechanizmu drążenia. Każdy program telewizyjny wywiera mały, prawie niedostrzegalny wpływ, który następnie sumuje się z innymi, dotyczącymi poprzednio oglądanych programów i powoduje w psychice odbiorcy wyraźne zmiany.
3. Zbliżony do niego jest wpływ podświadomy. Widz początkowo odrzuca postawę prezentowaną na ekranie ze względu na kontekst. Z czasem okoliczności towarzyszące zostają zapomniane, a napięcie uczuciowe wywołane przez postawę bohatera utworu tkwi w odbiorcy.

    Uwzględniając powyższe rodzaje wpływów można wnioskować, że oglądanie programów telewizyjnych przez dzieci i młodzież nie pozostaje bez żadnych oddziaływań na ich osobowość, dlatego dobór programów telewizyjnych powinien być dostosowany do wieku, rozwoju społecznego, umysłowego i emocjonalnego.

    W zależności od funkcji, jaką spełnia program telewizyjny, można wymienić ich trzy rodzaje:

• programy informacyjne - mają swój odpowiednik w piśmiennictwie w szeroko pojętej publicystyce, a w zakresie filmów odpowiadają rodzajowi dokumentalnemu. Są nimi np. programy społeczno-polityczne ("Wiadomości", "Teleexpress"), informacja kulturalna ("Magazyn kulturalny").
• programy oświatowe - odpowiadają w piśmiennictwie rozprawom popularnonaukowym, a w filmie - całemu rodzajowi filmów oświatowych. Można wyróżnić takie gatunki, jak programy popularyzujące zdobycze współczesnej nauki i techniki , z zakresu oświaty rolniczej ("Agrobiznes"), ochrony zdrowia ("Twój lekarz"), kursy języków obcych (Windy - lifts") itp.
• programy rozrywkowe - dzielą się na szereg gatunków zapożyczonych zarówno z teatru, filmu, jak i z publicystyki radiowej. Mogą to być również programy oświatowe, popularyzujące różne dziedziny nauki, a które zawierają elementy rozrywki. Pomaga to odbiorcom lepiej zrozumieć trudne nieraz zagadnienia oraz przyswoić sobie wiedzę w sposób przyjemny. Programy takie równocześnie uczą, zaciekawiają i dostarczają przeżyć estetycznych. Poza tym wszystkie programy informacyjne i oświatowe budowane są w taki sposób, że równomiernie apelują do wzroku i słuchu odbiorcy.

    Umiejętność dokonywania trafnego wyboru treści upowszechnianych przez środki masowego przekazu, z telewizją na czele, należy do umiejętności szczególnie potrzebnych człowiekowi współczesnemu. Pozwala bowiem na aktywne uczestniczenie w życiu społecznym i kulturalnym. Umiejętność tę należy kształtować już od najmłodszych lat.
    Ważnym problemem jest również ilość czasu, jaką dziecko poświęca na oglądanie telewizji, oraz to, co ogląda. Ilość czasu spędzanego przez dziecko przed telewizorem uzależniona jest od tego, czy może ono korzystać z innych rozrywek i czy opiekun organizuje jego wolny czas. Wybór programów nie może być przypadkowy. Należy brać pod uwagę z jednej strony charakter i treść programu czy filmu, z drugiej, możliwości percepcyjne dziecka.
    Zadaniem wychowawców czy opiekunów powinno być zapoznanie się z programem telewizyjnym w celu odpowiedniego doboru treści, które powinny być przekazane dziecku. Programy telewizyjne, właściwie dobrane, mogłyby rozwijać wszystkie sfery życia dziecka. Musiałby jednak być spełniony jeszcze jeden warunek, że rodzice traktowaliby telewizję bardzo poważnie, nie jako "odskocznię". Wtedy nie byłoby sytuacji, że dziecko nie ma zorganizowanych żadnych zajęć i siedzi przed telewizorem oglądając wszystko po kolei.

Co dzieci oglądają i ile czasu dziennie poświęcają telewizji (na podstawie badań przeprowadzonych w wybranej III klasie szkoły podstawowej w Pionkach) ?

    Wg badań prowadzonych w latach 90-tych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, przeciętny czas oglądania programów telewizyjnych przez dzieci klas I-III wynosi 2 godziny 26 minut dziennie. Natomiast wg przeprowadzonej ankiety, którą objętych było 22 uczniów wybranej klasy III szkoły podstawowej, czas ten wyniósł 2 godziny 34 minuty, co jest wynikiem porównywalnym, przekraczającym jedynie o 8 minut przeciętny czas oglądania programów telewizyjnych dziennie przez dzieci w tym wieku w Polsce.
    Upodobania programowe uczniów klas I-III skupiają się przede wszystkim wokół filmów animowanych. Jest to rodzaj różniący się od wszystkich innych techniką zdjęć. Przy pomocy animacji można na ekranie ukazać w ruchu te obrazy i przedmioty, które w trakcie dokonywania zdjęć były faktycznie nieruchome - można np. pokazać tańczące krzesło, maszerujące zapałki itp. Są dwa główne nurty filmu animowanego:

• filmy rysunkowe
• filmy kukiełkowe.

    Filmy rysunkowe są szczególnie lubiane przez dzieci, zarówno z klas pierwszych, drugich, jak i trzecich. Tak jest i w naszej badanej klasie. Wg ankiety 7 uczniów ogląda filmy rysunkowe bardzo często, 6 uczniów często, 7 uczniów czasem, a tylko dwoje uczniów nie ogląda filmów rysunkowych wcale. Największe uznanie zyskała sobie bajka "Gumisie", która opowiada ciekawe przygody małych misiów, które zawsze stają w obronie słabszych.
    Dzieci jednakże oglądają i lubią nie tylko filmy animowane. Programy dla dzieci również cieszą się wielkim powodzeniem. 5 uczniów ogląda bardzo często różnego rodzaju programy dla dzieci, 10 uczniów ogląda często, 7 uczniów ogląda czasem. Nikt z badanych dzieci nie przyznał się, że nie ogląda żadnych programów dla dzieci. W tej klasie największym uznaniem cieszył się program "Ziarno" (20 % wszystkich odpowiedzi) oraz "Ulica Sezamkowa" (16 % wszystkich odpowiedzi).
    Dzieci oglądają także programy edukacyjne, wg badań wynika, że 4 uczni czyni to bardzo często, 1 uczeń często, 13 uczniów czasem, a 4 uczniów nie ogląda takich programów.
    Upodobania młodych widzów są bardzo zbieżne, podyktowane chęcią wspólnego przeżywania przygód z bohaterami filmowymi. Niektóre przygody czy nawet zachowania pokazane w filmach czy programach telewizyjnych zostają często przenoszone przez dzieci do zabawy na własne "podwórko". Dzięki różnym programom zabawy te są bogatsze treściowo, a czasem wzbogacane o rekwizyty niezbędne do odegrania tej czy innej sceny. Wzbogaca się też znacznie słownictwo dzieci, programy telewizyjne w ogóle sprzyjają wzbogacaniu słownictwa dzieci i młodzieży.

Powszechność oglądania audycji "na dobranoc" i programów telewizyjnych po godzinie 19.30.

    Programy, które nadawane są dla młodych widzów "na dobranoc" cieszą się, jak wynika z badań, powodzeniem. Tylko jeden uczeń w badanej klasie stwierdził, że nie ogląda "dobranocki", 10 uczniów ogląda je czasem, 7 uczniów często, a 4 uczniów bardzo często. Jeśli chodzi o ulubione dobranocki, to na pierwszym miejscu pojawiają się tu znów "Gumisie", drugie miejsce zajmuje bajka "Bolek i Lolek", a trzecie "Smurfy".
    7 uczniów ogląda filmy po godzinie 19.30 bardzo często, 7 uczniów często, 7 uczniów czasami, a tylko jedno dziecko nie ogląda ich wcale. Wśród tych filmów młodzi widzowie z klasy III najczęściej wymieniali filmy takie, jak "Miodowe lata", "Świat według Kiepskich", "Graczykowie" czy "Rodzina zastępcza". Są to filmy opowiadające w wesoły, a często zabawny sposób o rodzinie, jej codziennym życiu.
    Ale także 17 % uczniów wymienia także filmy kryminalne, o policjantach i złodziejach oraz o zabijaniu. W odpowiedzi na pytanie w ankiecie o to, czy uczniowie odczuwają strach oglądając te filmy, jedno dziecko odpowiedziało, że bardzo często, 7 uczniów wybrało odpowiedź czasami a 14 uczniów odpowiedziało, że nie. Wyniki te są dosyć zadawalające i wskazują na to, że dzieci w rzeczywistości nie oglądają zbyt wielu filmów "grozy". Wniosek ten potwierdza także analiza kolejnego pytania, dotyczącego koszmarów sennych. 12 uczniów odpowiada, że nie śnią im się koszmary, 6 uczniom śnią się czasami, 3 uczniom śnią się często a jeden badany przyznaje, że koszmary dręczą go często.

Popularność filmów TV oraz inne zainteresowania badanych uczniów z klasy III

    Następne pytanie zamieszczone w ankiecie pozwoliło ustalić rodzaj filmów najbardziej popularnych.
    Pytanie brzmiało: Jakie filmy lubisz oglądać najchętniej? Uczniowie mieli podane 8 możliwości do wyboru. Liczba głosów opowiadających się za rodzajem filmu nie była ograniczona, tzn. badany miał prawo w wypowiedzi uwzględnić wszystkie 8 rodzaje filmów. Dlatego też liczba i procent głosów "za" danym gatunkiem filmu była obliczana nie w zależności od ilości respondentów, ale od ilości wszystkich głosów. Oto wyniki: najchętniej oglądane są filmy przygodowe (20 %), komedie (16 %), baśnie filmowe (13 %), a potem przyrodnicze (12 %), sensacyjne (11 %). Najmniejszym powodzeniem cieszą się filmy wojenne (8 %). Dwoje dzieci skorzystało ze swojego prawa do wyboru wszystkich rodzajów filmów i zakreśliło wszystkie 8 możliwości.
    Kolejnym pytaniem umieszczonym w ankiecie było pytanie dotyczące zainteresowań dzieci w młodszym wieku szkolnym: Jak najchętniej spędzasz wolny czas? Uczniowie udzielili na to pytanie 12 rodzajów odpowiedzi. Na I miejscu znalazło się po prostu wyjście na dwór, jazda na rolkach, rowerze czy gra w piłkę. Odpowiedź ta to 27 % wszystkich wypowiedzi. II miejsce zajęło czytanie książek - 17 %, a dopiero na III miejscu z 15 % znalazło się oglądanie telewizji. Pojawiły się też pojedyncze, dość ciekawe wypowiedzi jak: ćwiczenia gimnastyczne, wyszywanie, czy bieganie. Można więc ze spokojem zauważyć, że telewizja nie jest dla dzieci "całym światem". Dzieci znają przysłowie: "W zdrowym ciele - zdrowy duch" i stosują je na co dzień.

Podsumowanie

    Oglądanie telewizji ma ważne miejsce w organizacji czasu wolnego dziecka, ale jak wynika z przeprowadzonych badań nie jest to jedyna rozrywka dziecka. Ze względu na ograniczony zasięg i liczebność badań ich wyniki nie mogą być podstawą do uogólnień, a jedynie ilustracją stanu rzeczy w konkretnej klasie lub materiałem porównawczym dla własnych badań czy obserwacji.
    Podsumujmy więc: dzieci oprócz oglądania telewizji uczęszczają do szkoły, bawią się z rówieśnikami, przygotowują do lekcji, należy także wziąć pod uwagę fakt, że dzieciom z klas I-III potrzeba około 10 godzin snu. Młodzi odbiorcy interesują się i oglądają przede wszystkim programy telewizyjne dla nich przeznaczone, oglądanie tych programów motywują nie tylko chęcią rozrywki, która odgrywa dużą rolę, ale także pragnieniem zdobywania nowych wiadomości i doświadczeń. Znajomość programu telewizyjnego nie pozostaje bez znaczenia, w oparciu o niektóre filmy organizowane są zabawy. Można powiedzieć, że znajomość programów telewizyjnych należy do "podwórkowego savoir vivre'u".
    Zainteresowania programowe dziewcząt i chłopców zbytnio się nie różnią, nie są w żadnym wypadku związane z płcią, a raczej ze środowiskiem i jego wpływami na upodobania młodego widza.

Literatura:

1. E . Ziętal Rozwój zainteresowań dzieci młodszych w Studia Kieleckie, Kielce 1989
2. W. Goriszowski Treści telewizyjne, a dzieci w Studia Kieleckie, Kielce 1989
3. J. Piaget B. Inhelder Psychologia dziecka, Wrocław 1999
4. K. Ostrowska Wokół rozwoju osobowości i systemu wartości, Warszawa 1998
5. Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1994

Powrót do Top Secret