Co to jest terapia?

    Zacznijmy od wyjaśnienia terminu "terapia" oraz przybliżenia głównych jej założeń, zasad prowadzenia i kierunków oddziaływania.

    Podmiotem terapii jest zawsze człowiek, często dziecko. W tym przypadku należy zwrócić uwagę na fakt, iż dziecko nie zdaje sobie sprawy z własnych dysfunkcji, nie jest w stanie samodzielnie podjąć decyzji o rozpoczęciu terapii. Dlatego dorośli, szczególnie środowisko rodzinne, a także nauczyciele, wychowawcy mają przed sobą ogromne zadanie - wychwycenie wszelkiego rodzaju nieprawidłowości i odchyleń od normy w zachowaniu dziecka i podjęcie terapii (gdy istnieje taka możliwość), w celu ich usunięcia.
    W procesie terapii dziecka istnieje potrzeba objęcia nią całego środowiska, w którym ono żyje, gdyż inaczej istnieje groźba, że pozytywne wzorce (np. poprawnego mówienia) zdobyte podczas terapii prowadzonej tylko w szkole nie utrwalą się dziecku (np. w domu rodzinnym dziecko nie będzie słyszało poprawnej mowy itp.). W procesie terapii dziecka istotne jest także prowadzenie zajęć w formie zabawy.
    Terapia musi być prowadzona dwukierunkowo (jest to tzw. psychomotoryka):

• usprawnienie funkcji motorycznych
• usprawnienie funkcji psychicznych

    W terapii ważne są cztery elementy:

• terapeuta - osoba empatyczna, z umiejętnością nawiązywania stosunków interpersonalnych, komunikatywna, posiadająca odporność na niepowodzenia w terapii
• dziecko z zaburzonymi funkcjami
• grupa, czyli zespół którym zajmuje się terapeuta, w którym dzieci różnią się między sobą rodzajem zaburzeń, wiekiem metrykalnym itd. i oddziaływują na siebie korzystnie
• zadania, a więc to, co musimy zrealizować na podstawie diagnozy

    Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań terapeutycznych:

1. Aspekt psychoterapeutyczny:
   • kształtowanie postawy uczestnictwa,
   • uczenie sposobów pokonywania trudności
   • budowanie wiary we własne siły i umiejętności.
2. Oddziaływanie psychokorekcyjne - są to zabiegi usprawniające określoną funkcję (np. kinezjoterapia, logoterapia itd.).
3. Oddziaływania psychodydaktyczne - czyli specjalne metody dydaktyczne (np. w nauce czytania - metoda sylabowa).
4. Oddziaływania ogólnorozwojowe - wzbogacanie dziecka w zainteresowania, wiedzę o świecie itd.

    Przystępując do terapii musimy uwzględnić główne założenia:

• głównie dom
• wczesna diagnoza (choć warto pamiętać, że pomocy należy udzielać w każdym wieku, nigdy nie jest na nią za późno)
• terapia w oparciu o badania specjalistyczne

    Warto przestudiować także zasady terapii pedagogicznej:

• integracji
• adekwatności
• indywidualizacji (tempo dostosowane do dziecka)
• podmiotowego i całościowego objęcia działu
• zasada "drobnych kroków"
• systematyczności i intensywnego oddziaływania
• doprowadzania rozpoczętej pracy do końca
• wdrażania do samokontroli
• akceptacji, pogody ducha
• właściwego wzmacniania, nagrody
• eliminowania frustracji, nie obniżania oceny dziecka, ocena za wkład pracy, nie za efekt
• przestrzegania jednolitego systemu oddziaływań w klasie, w domu i w terapii pedagogicznej

    Istnieją dwa kierunki oddziaływania terapii:

• bezpośrednio na dziecko
• pośrednio na szkołę, dom

    Co to jest dysleksja rozwojowa?

    Wiemy już, co to jest terapia, kto ją prowadzi i jakie zasady obowiązują podczas prowadzenia terapii. Nadszedł czas, żeby przyjrzeć się trudnościom, z którymi chcemy walczyć i które są tematem tego opracowania, czyli trudnościom w uczeniu się przez dzieci czytania i pisania.
    Takie specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu najczęściej określa się terminem dysleksja rozwojowa. Określenie specyficzne wskazuje na wąski zakres trudności w uczeniu się i ich szczególny charakter. To odróżnia je od powszechnie znanych trudności w uczeniu się, pojawiających się u dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej lub w wyniku zaniedbań pedagogicznych i środowiskowych oraz braku motywacji do nauki.
    Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, nazywani uczniami dyslektycznymi lub dziećmi z dysleksją rozwojową, mają problemy z uczeniem się czytania i pisania. Trudności te występują pomimo dobrej sprawności intelektualnej (często powyżej przeciętnej lub wysokiej), posiadanej wiedzy i umiejętności rozwiązywania problemów oraz motywacji do nauki i ćwiczeń.

    Termin dysleksja rozwojowa używany jest dla określenia syndromu zaburzeń (zazwyczaj współwystępujących), do których należą:

• dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu (w węższym ujęciu),
• dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu, nie tylko błędów ortograficznych),
• dysgrafia - specyficzne trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma (niski poziom graficzny pisma, tzw. brzydkie pismo).

    Te różne formy specyficznych trudności mogą też pojawiać się w postaci izolowanej.
    Dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, o różnym stopniu nasilenia zaburzeń, stanowią ok. 15 % populacji szkolnej. Odsetek dzieci z głębokimi zaburzeniami o charakterze dysleksji rozwojowej ocenia się na 3-4 %. Może to oznaczać, że w ujęciu statystycznym w 30-osobowej klasie znajduje się ok. 5 uczniów z tymi problemami, w tym jedno dziecko o głębokiej postaci zaburzeń. Wskazują na to badania M. Bogdanowicz z 1997 roku.

    Dlaczego należy diagnozować specyficzne trudności w uczeniu się?

    Pedagogika zalicza dzieci dyslektyczne do grupy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, czyli takich, którzy wymagają w procesie uczenia się szczególnych warunków odpowiadających ich indywidualnym możliwościom i potrzebom:

• specjalistycznych metod nauczania i opieki nauczyciela o specjalnym przygotowaniu,
• zróżnicowania tempa nauczania,
• dostosowania wymagań do możliwości i potrzeb ucznia.

    Dysleksji często towarzyszą zaburzenia emocjonalne. Z reguły mają one charakter wtórny, gdyż są skutkiem długoletnich niepowodzeń szkolnych. Najpoważniejsze konsekwencje tych niepowodzeń to neurotyczny rozwój osobowości lub wystąpienie zaburzeń motywacji - zniechęcenia do nauki i pracy nad sobą.

    Jakie są formy pomocy dla osób z dysleksją rozwojową?

    Oddziaływania pedagogiczne wobec dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu określa się mianem terapii pedagogicznej prowadzonej pod kierunkiem nauczyciela-terapeuty o specjalistycznym przygotowaniu.
    Pomoc terapeutyczną w Polsce uporządkowano w system, który odpowiada potrzebom dzieci o różnym nasileniu trudności w czytaniu i pisaniu:

• pomoc rodziców pod kierunkiem nauczyciela,
• zespół korekcyjno-kompensacyjny w przedszkolu i szkole,
• terapia indywidualna w poradniach psychologiczno-pedagogicznych,
• klasy terapeutyczne i integracyjne,
• stacjonarne oddziały terapeutyczne dla dzieci z głęboką dysleksją rozwojową i wtórnymi zaburzeniami.

    Postępy w terapii pedagogicznej zależą przede wszystkim od głębokości i zakresu zaburzeń powodujących specyficzne trudności w uczeniu się, poziomu sprawności intelektualnej dziecka, od tego, jak wcześnie podjęto pracę terapeutyczną i czy odbywa się ona przy współudziale rodziców i nauczyciela w szkole.

    Jak pracować z dzieckiem dyslektycznym?

    Oto zasady pracy:

• interfalacji - ćwiczenie tej samej funkcji za pomocą różnych technik, sposobów, by funkcja ujawniła się nie tylko w gabinecie terapeutycznym, ale również w klasie,
• jednoczesne stosowanie ćwiczeń korekcyjnych i kompensacyjnych (usprawnia funkcje słabsze, rozwija i podtrzymuje funkcje sprawniejsze),
• oparcie edukacji na uczeniu polisensorycznym (wielozmysłowym),
• zasada współdziałania terapeuty, nauczyciela i rodziców w terapii pedagogicznej.

    Zasady te w pełni realizuje metoda 18 struktur wyrazowych. Opiera się ona na analizie sylabowo-głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową. Celem tej metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów fonogramów, czyli kombinacji liter oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie, w odpowiedniej kolejności. Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy, posługujemy się kolorami powszechnie stosowanymi nie tylko w terapii pedagogicznej.
    Kolor czerwony przypisujemy literom odpowiadający samogłoskom, czarny spółgłoskom, a zielony sylabie. Kolor ogranicza pewną całość, którą należy przeczytać, zapamiętać i napisać.
    Do stałego zestawu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 częściach, stanowiących całość metody należą:

• graficzny schemat budowy wyrazów,
• suwaki,
• wprawki,
• łańcuchy sylabowo-wyrazowe,
• słuchowe i wzrokowe różnicowanie słów dźwiękowo i graficznie podobnych,
• słuchowe i wzrokowe wersje ćwiczenia: Co się kryje w tym wyrazie?
• tworzenie nowych wyrazów o aktualnie omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab wyrazów ilustrowanych na obrazkach,
• rozsypanki wyrazowo-zdaniowe,
• zagadki,
• czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze sylabowo-literowej na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci,
• pisanie zdań ze słuchu.

    Omawianą metodą można posługiwać się w pracy z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dyslektycznym, dysortograficznym lub dysgraficznym, na dowolnym etapie zaawansowania dziecka w opanowaniu tych technik i niezależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych, leżących u ich podłoża.
    Dokładny opis przedstawionej wyżej metody znajduje się w książce Ewy Kujawy i Marii Kurzyny pt. "Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu". Jest to pozycja, z którą na pewno warto się zapoznać, a ćwiczenia tam zawarte stosować w praktyce.
Pamiętajmy - wytrwałość jest drogą do sukcesu!

Literatura:

1. A. Rentflejsz-Kuczyk Jak pomóc dzieciom dyslektycznym ? Warszawa 1999
2. J. Piaget B. Inhelder Psychologia dziecka Wrocław 1999
3. M. Bogdanowicz Trudności w pisaniu u dzieci Gdańsk 1989
4. E. Kujawa M. Kurzyna Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu Warszawa 1994

Powrót do Top Secret