Charakterystyczną cechą zaburzeń nerwowych występujących u dzieci jest - niewspółmierność między bodźcem, a reakcją w zachowaniu. Dziecko nerwowe reaguje na bodźce zbyt silnie albo zbyt słabo. Do objawów zalicza się: zaburzenia snu, lęki, nadmierną ruchliwość, nieopanowanie, drażliwość łatwe uleganie nastrojom, wybujałą fantazję, a także zbytnią powolność, apatię i inne. Najczęściej spotykane postacie tzw. nerwowości dziecięcej są w głównej mierze zaburzeniami równowagi podstawowych procesów nerwowych: pobudzenia i hamowania.
    Najczęściej spotykaną postacią tzw. nerwowości dziecięcej jest nadpobudliwość psychoruchowa. Ujawnia się ona (szczególnie, gdy stopień nasilenia jest duży) w utrudnionym zasypianiu, płytkim śnie oraz niemal we wszystkich formach zachowania.
    Dzieci nadpobudliwe mają przeważnie łatwy kontakt, są towarzyskie, rozmowne, często wyraźnie gadatliwe. Otoczeniem interesują się bardzo żywo, ale powierzchownie, łatwo zmieniają przedmiot zainteresowania. W rozmowie często przeskakują z tematu na temat. Przeważnie niechętnie zajmują się w ciągu dłuższego czasu jedną i tą samą czynnością, są bardzo ruchliwe, nie znoszą ograniczenia ruchów. Ruchy mają szybkie, mało precyzyjne, czasem wadliwie koordynowane. Pracują bardzo nierównomiernie i niesystematycznie. Dzieci nadpobudliwe dają się zwykle w otoczeniu we znaki swoim niepokojem, nieraz agresywnością. Formy agresji bywają różne. Najczęstsze z nich to: bicie, ciągnięcie za włosy, czasem gryzienie. Sprawiają często trudności w zorganizowanej grupie: przedszkole, szkoła. Dzieci te są oceniane przez nauczycieli jako zdolne, ale leniwe.
    Zaburzeniem krańcowo odmiennym, a występującym u dzieci niewspółmiernie rzadziej, jest zahamowanie. Polega ono także na braku równowagi podstawowych procesów nerwowych, przeważają jednak procesy hamowania, osłabione jest pobudzenie. W zachowaniu tych dzieci zwraca się uwagę na: trudność kontaktowania, małomówność, często onieśmielenie, czasem apatię. Wykazują niewielkie zainteresowanie otoczeniem, są mało spostrzegawcze, nie przejawiają inicjatywy. Są mało ruchliwe, wszystkie ich reakcje wydają się zwolnione. Myślą powoli, niełatwo rozwiązują nowe zadania. Najbardziej lubią zabawy spokojne, unikają gwaru i ruchu. Mają przeważnie opinię niezdolnych, gdyż nie nadążają za biegiem lekcji.
    Istnieje jeszcze trzecia postać zaburzeń równowagi procesów nerwowych, polegająca na chwiejności tych procesów. Cechą charakterystyczną dla dzieci tej grupy jest szybko występujące znużenie. Są one niezdolne do systematycznego wysiłku, męczą się łatwo. W związku z tym działają mało sprawnie.
    Jeszcze innymi zaburzeniami wieloobjawowymi u dzieci są: histeria i psychasteria. Często spotyka się zespoły reakcji o charakterze histerycznym, wzmożoną pobudliwość afektywną wraz z nadmierną sugestywnością, znaczny egocentryzm, kapryśność, zmienność nastrojów i postaw, aktorstwo. Psychasterię u dzieci cechuje duża wrażliwość przy jednoczesnej słabości reakcji popędowych, niepokój, często lęk i poczucie niższości.
    Przyczyny czynnościowych zaburzeń nerwowych u dzieci są bardzo różnorodne. Rolę istotną w ich powstawaniu odgrywają czynniki dziedziczne i wrodzone. Odporność dziecka na działanie czynników chorobotwórczych zależy w pewnej mierze od cech jego układu nerwowego, który może być osłabiony na skutek alkoholizmu rodziców oraz niektórych chorób i stanów. Również choroby matki w czasie ciąży, jak i inne niekorzystne warunki rozwoju płodowego, mogą powodować słabość układu nerwowego dziecka. Zakłócenia normalnych czynności organizmu mógł spowodować również nieprawidłowy poród.
    Właściwymi przyczynami tych zaburzeń są jednak przede wszystkim czynniki środowiskowe. Zaburzenia czynności układu nerwowego powodują niejednokrotnie tzw. wypadki, szczególnie gdy łączą się one z jakimiś nagłymi, silnymi przeżyciami. Istotną rolę odgrywają przeżycia o charakterze urazowym, frustracje, sytuacje konfliktowe, silne przeżycia emocjonalne. Często są to głęboko przeżywane tragedie rodzinne, nieporozumienia między rodzicami, nasilone błędy wychowawcze, nadmierna surowość rodziców, stosowanie niewłaściwych kar itp.
    W większości przypadków stosunki wychowawcze w rodzinach dzieci nerwowych są zdecydowanie złe. Często stwierdza się nie zrównoważenie rodziców. W domu panuje napięcie i niepokój. Na tę atmosferę składa się wiele czynników. Bardzo niekorzystną sytuację w domu mają dzieci alkoholików. W większości przypadków są one świadkami stanów upojenia rodziców oraz towarzyszących tym stanom bójek i awantur. Bardzo często przeżycia dziecka alkoholika mają wyraźnie konfliktowy charakter.
    Niekorzystną sytuację mają również dzieci nadmiernie rozpieszczane przez rodziców. Niejednokrotnie dzieje się tak, że od pewnego czasu wszystkie zachcianki dziecka są spełniane.
    Czynniki środowiskowe, a wśród nich wychowawcze, odgrywają w powstawaniu zaburzeń nerwowych u dzieci rolę bardzo znaczną. Teren na którym one działają, to nie tylko dom rodzinny, ale także inne instytucje wychowujące, jak: przedszkola i szkoły.
    W leczeniu zaburzeń u dzieci stosuje się poza metodami fizykalnymi - psychoterapię. Duże znaczenie może mieć terapia pedagogiczna, stosowana w różnorodnych formach, w różnych postaciach zaburzeń. Ogólnie wyróżnia się w leczeniu pedagogicznym terapię obciążeniową, mającą na celu ochronę osłabionych procesów nerwowych i terapię czynną polegającą na ich ćwiczeniu. W przypadku nadpobudliwości psychoruchowej pomocne okazuje się np. wytwarzanie pożądanych hamulców oraz organizowanie zajęć wymagających różnicowań, analizy i syntezy, z zachowaniem podstawowej zasady powolnego i bardzo starannego stopniowania trudności i wykorzystywania bodźców motywacyjnych w działaniu dziecka. Właściwy dobór odpowiedniej formy terapii jest sprawą zasadniczą, a w przypadku stosowania leczenia czynnego konieczna jest specjalna ostrożność.
    Skuteczność leczenia zależy ponadto w wielu przypadkach od tego, w jakim stopniu uda się przekształcić środowisko domowe dziecka. Z tych względów udział psychologa i pedagoga w leczeniu omawianych zaburzeń jest niezbędny.
    Pierwszorzędną rzeczą jest wczesne i trafne postawienie diagnozy. Rozpoczęcie właściwego leczenia w początkowym stadium zaburzenia daje zwykle pozytywne rezultaty.

BIBLIOGRAFIA:

1. Strelau J. Jurkowski A. Putkiewicz Z. - "Podstawy psychologii dla nauczycieli."
2. Żebrowska M. - "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży."
3. Szuman S. - "O czynnikach kształcących psychikę dziecka w wieku przedszkolnym."
4. Zaborowski Z. - "Rodzina jako grupa społeczna."
5. Strelau J. - "Temperament i typ układu nerwowego."

Powrót do Top Secret