W podstawie programowej kształcenia ogólnego zakłada się, że celem nauczania zintegrowanego jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków rozwoju, które sprzyjałyby wzbogacaniu jego doświadczeń związanych ze społeczno-kulturalnym i przyrodniczym środowiskiem.
    Zadaniem edukacji jest między innymi przygotowanie dzieci do ochrony i kształtowania środowiska, w którym żyją. Powinny one brać aktywny udział w działalności ekologicznej oraz systematycznie wdrażać się do odpowiednich zachowań, które mają wpływ na otaczający świat.
    Współczesne dzieci interesują się wybranymi zagadnieniami z odległej historii, przyrody, astronomii a nawet fizyki często bardziej niż ich starsi koledzy i rodzice. Ma na to wpływ zarówno wychowanie, jak i wiadomości zdobywane głównie poprzez media. Zadaniem nauczyciela jest te zainteresowania wykorzystać i rozwinąć. Nasuwa się jednak pytanie - kiedy? Nie zawsze udaje się rozwinąć ciekawy temat podczas zajęć, a nawet jeśli to możliwe dzieci znajdą kolejną ciekawostkę lub poruszą problem, o którym warto porozmawiać. Często sami uczniowie są inicjatorami dyskusji lub poruszają temat, który wzbudził ich zainteresowanie.
    "Kolorowe ścieżki" to propozycja spotkań po zajęciach lekcyjnych, w trakcie których uczniowie poruszając się krok po kroku po różnych obszarach - ścieżkach wiedzy, szukają własnej drogi. Może "odkryją" tę, która wydawałaby się już znana, a może wytyczą nowe. "Kolory" to pory roku, nastroje, miejsca, w których się znajdą, własne widzenie świata. "Kolory" to także moje osobiste skojarzenia z poruszanym tematem.
    Proponowane ćwiczenia mogą być również wykorzystywane podczas zajęć lekcyjnych, a wybór zależy od państwa.
    "Jakie wiadomości z zajęć powinni zapamiętać uczniowie?" Tak sformułowane pytanie zbudowane jest na bazie metodyki transmisyjnej, w której miarą wiedzy ucznia jest stopień opanowania przez niego określonego zasobu wiadomości. W przedstawionej propozycji informacje, dane, fakty są bardziej pretekstem do rozwijania myślenia i zdolności konstruowania własnego obrazu świata niż materiałem do zapamiętania, utrwalenia i reprodukowania przed nauczycielem. Można się zatem cieszyć jeśli uczniowie coś zapamiętają, ale nie jest to samym celem zajęć. Przy wykorzystywaniu aktywnych metod kształcenia "uczniowie zapamiętują niejako przy okazji myślenia, a nie myślą przy okazji zapamiętywania".
    Przedstawione tematy ścieżek to wynik analizy programu nauczania klas I-III, moich własnych doświadczeń pedagogicznych, kontaktów z innymi nauczycielami, jak również pracy z lekturą. Pomocą służyły mi książki "101 doświadczeń szkolnych", "Zieloną ścieżką... edukacja ekologiczna dla klas IV - VI, "Uczenie innych to sztuka"- materiały dydaktyczne opracowane przez uczestników kursu instruktorskiego programu "Edukacja w naturze", "Sztuka jako zabawa" Wiesława Karolaka, a także "Jak żyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu" Małgorzaty Taraszkiewicz.
    "Kolorowe ścieżki, pozwalają w pełni realizować cele kształcenia i wychowania wynikające z programu nauczania i lektur, ale są też propozycje tematów wykraczających poza program szkolny.

Tematy i zawartość proponowanych ćwiczeń zostały wyznaczone przez:

1. Cele rozwojowe.
2. Akceptację naturalnej potrzeby aktywności uczniów.
3. Respektowanie wiedzy osobistej uczniów (budowanej między innymi w kontakcie z mass mediami).
4. Wymogi współczesnej kultury, nauki, techniki.

    W czasie zajęć uczniowie relacjonują zdobyte wiadomości nauczycielowi, ale przedstawione relacje służą wzbogaceniu obrazu świata, wzmacniają procedury interpretacyjne, rozwijają umiejętność uzasadniania żywionych przekonań i rozwiązywaniu problemów. Nie są zatem sposobem na gromadzenie wiadomości. W czasie zajęć uczniowie prezentują wszystkie wykonane przez siebie prace i są one wspólnie omawiane. Każdy ma prawo zabrać głos, przedstawić swoje zdanie, ale powinien też wysłuchać innych.
    Dlatego dzieci prezentują się w kręgu, do którego należy również nauczyciel. Krąg oznacza, że pracujemy nad czymś wspólnie. Siedząc w kręgu, rozmawiamy patrząc na siebie. Mówimy nie tylko do nauczyciela, ale do każdego z kolegów i koleżanek. Krąg pozwala, by czuć się bezpiecznie, dotykamy się, siedzimy koło siebie. W kręgu jesteśmy "równi" w naszych poglądach i przekonaniach.
    Prowadzenie rozmowy w kręgu jest sposobem na klasowy rytuał. Rozmowa aktywizuje wiedzę osobistą uczniów, autentyczną motywację przez uzmysłowienie związku tematu z osobistym doświadczeniem, pozwala poznać przekonania uczniów, ich opinie i wartości oraz zdiagnozować posiadany stan wiedzy (na wejściu).
    W czasie zajęć uczniowie posługują się m.in. kartą pracy, która stanowi rodzaj roboczego narzędzia ucznia. Może ona przybierać różną formę: od czystej kartki papieru, wykorzystywanej zgodnie z poleceniem lub treścią zadania, poprzez arkusze z pojęciem - kluczem, tytułem lub hasłem tematycznym, aż do kart problemowo-instruktażowych ukierunkowujących samodzielną pracę ucznia.

Karta pracy posiada określone zalety:

• może być opracowywana wspólnie przez kilkoro uczniów,
• pozwala na tworzenie książeczek klasowych - karty powiązane tematycznie,
• zapewnia swobodę podczas pracy,
• może być modyfikowana ze względu na cechy indywidualne uczniów,
• indywidualizuje zakres wykonywanej pracy ucznia.

    Dzięki temu uczeń nabywa umiejętność organizowania swojej pracy oraz rozwija w sobie poczucie odpowiedzialności i samodzielności.
    Tematy zajęć i formy pracy są dostosowane do wieku, ale jednocześnie wykraczają poza granice ich poznania.
"Kolory ścieżek" to moje osobiste skojarzenia z głównym tematem, a zatem: czerwień-Rodzina, biel-Dom, brąz-Jesień, błękit-Woda, złoty-Światło, szary-Władza, zielony-Dinozaury.
    Wybrane przeze mnie barwy to dobry początek rozmowy, gdyż każde z dzieci, a także państwo mogą podać swój kolor, a także inne skojarzenia z tematem.

"Czerwona" ścieżka - Rodzina

    Mama, tata, brat, siostra to osoby najbliższe dziecku. To jego rodzina. Osoby, którym ufa, przy których czuje się bezpiecznie. Rodzina to także inne pokolenia, to babcia i dziadkowie. To wujek majsterkowicz lub ciocia, która zawsze czyta piękne bajki.
    Temat "Rodzina" opiera się na bardzo silnym związku osobistym dziecka i ta wiedza staje się punktem odniesienia dla wszystkich treści wprowadzanych podczas realizacji zajęć.
    Tu również integrują się treści z różnych dziedzin wiedzy: Pojawiają się elementy nauki o społeczeństwie, biologii itd. W trakcie zajęć mamy okazję do bliższego poznania uczniów, ich zmartwień, radości, warunków rodzinnych w jakich żyją i trudności z jakimi zmagają się każdego dnia.

Realizacja ćwiczeń "czerwonej" ścieżki ma na celu:

• pogłębienia rozumienia zjawisk zachodzących w zbiorowościach ludzkich i zwierzęcych

W trakcie zajęć uczeń:

• poznaje pojęcia: czas, przeszłość, więzy rodzinne, pokrewieństwo,
• rozumie znaczenie poczucia związku z własną rodziną

Tematy zajęć:

1. Rodzina - co to jest?
2. Moje drzewo genealogiczne.
3. Rodzina zwierząt.

"Biała" ścieżka - Dom

    Dom jest bliski dzieciom. To miejsce, w którym mieszka jego rodzina, przychodzą koledzy. Tu są jego ulubione zabawki, przedmioty, miejsca. Ale dom to też budynek, bryła architektoniczna.
    Cykl ćwiczeń związanych z "białą" ścieżką jest przykładem tematu, za pomocą którego możliwe jest zintegrowanie nawet dość odległych od siebie dziedzin wiedzy, jak np.: historia, biologia, geografia. "Dom" to też możliwość nadania temu co znajome nowych, interesujących wymiarów, wykorzystując jednocześnie czytelne dla dzieci treści do poznania rzeczy odległych i nowych.

Celem zajęć jest:

• rozwijanie postawy refleksyjnej wobec znajomych elementów rzeczywistości
• stymulowanie emocji związanych z najbliższym dziecku środowiskiem

Dzięki zajęciom uczeń:

• rozwija umiejętność wdrażania własnych opinii, sądów, przekonań i argumentów, również tej odmiennej od cudzych przeświadczeń,
• współpracuje w grupie,
• zna potrzeby innych ludzi.

Tematy zajęć:

1. Mój dom.
2. Bezdomni.
3. Czy już architekci?
4. Domy zwierząt.

"Brązowa" ścieżka - Jesień

    Jesień to wyjątkowa pora roku, pełna różnorodnych barw, zapachów i smaków. Dlatego też tematyka jesienna jest bardzo mocno związana z programem nauczania w klasach młodszych.
    Ścieżka "Jesień" jest próbą odejścia od tradycyjnego przekazywania wiedzy. Tematy i ćwiczenia zawarte w podręcznikach są w większym lub mniejszym stopniu sposobem porządkowania tego, co dzieci dawno już wiedzą ze swoich doświadczeń pozaszkolnych i nie zawierają elementów, które pozwalają uczniom tworzyć nowe struktury interpretacyjne o tej porze roku.
    Proponowane w ścieżce ćwiczenia wzbogacają poznawczo uczniów, wzbudzają ich zainteresowania artystyczne i praktyczne.
    Zostały w nich zintegrowane treści z rozmaitych dziedzin wiedzy i działalności człowieka np.: z geografii, astronomii, fizyki, matematyki, języka polskiego, plastyki i techniki.

Zajęcia proponowane w ścieżce mają na celu:

• pogłębianie rozumienia zależności przyrodniczych i przyrodniczo-społecznych.

W trakcie zajęć uczeń:

• rozwija logiczne myślenie,
• buduje poczucie więzi z przyrodą,
• wdraża do współpracy w grupie i potrafi przydzielić czynności członkom zespołu,
• kształci umiejętność planowania,
• rozwija wrażliwość artystyczną.

Tematy zajęć:

1. Chodzi Jesień po ogrodzie i lesie.
2. Powietrze.
3. Kształty, barwy i smaki jesieni.
4. Pogoda.

"Błękitna" ścieżka - Woda

    Woda to życie, energia, składnik krwi. Jest wszędzie, gdy jej brakuje wszystko znika, ginie. Mało kto z dorosłych uświadamia sobie tak oczywistą rolę wody, a co dopiero dzieci.
    Dlatego należy bardzo wcześnie uświadamiać dzieciom rolę wody w życiu nie tylko domowym, ale także w życiu przyrody.

Ćwiczenia realizowane podczas "błękitnej" ścieżki mają na celu:

• pogłębianie rozumienia znaczenia wody dla wszystkich organizmów

Natomiast uczeń:

• nabywa umiejętność prowadzenia obserwacji i doświadczeń,
• kształtuje w sobie postawy proekologiczne,
• formułuje wielozdaniowe wypowiedzi,
• rozwija zdolności plastyczne i techniczne.

Tematy zajęć:

1. Woda źródło życia.
2. Właściwości wody.
3. Gdy woda jest zanieczyszczona.

"Złota" ścieżka - Światło

    Dzieci z natury są bardzo ciekawe. Interesuje je dlaczego świeci słońce, dlaczego są kolory, dlaczego w nocy jest ciemno a w dzień widno.
    Zaspakajając tę naturalną potrzebę poznawania otaczającego świata, stwarzamy dziecku możliwość poznania wiedzy naukowej na spopularyzowanym poziomie.
    "Złota" ścieżka to zestaw ćwiczeń opartych na zagadnieniach związanych głównie z kolorem i doświadczeniach badających właściwości światła. Zawartość ćwiczeń prowadzi do pełnej integracji treści i celów takich przedmiotów, jak środowisko społeczno - przyrodnicze, matematyka, plastyka.

Ćwiczenia realizowane podczas "złotej" ścieżki maja na celu:

• uwrażliwienie dzieci na piękno w otoczeniu,
• rozwijanie ciekawości i aktywnej postawy badawczej,

Dzięki ćwiczeniom uczeń:

• potrafi się relaksować,
• doskonali orientację w stronach własnego ciała,
• doskonali sprawność ręki,
• rozwija wyobraźnię przestrzenną.

Tematy zajęć:

1. Świat kolorów.
2. Kolorowe laboratorium.
3. Odbicie.
4. Cień.

"Szara" ścieżka - Władza

    Już od najmłodszych lat dzieci spotykają się z hierarchią ról w rodzinie. Są zależne od rodziców, starszego rodzeństwa. W szkole od nauczyciela, a także kolegów. Dzieci nie rozumieją pojęcia "władza", ale czują, że ich życie jest podporządkowane decyzjom innych ludzi.
    W szkole zagadnienie władzy to temat w klasach starszych. tymczasem problem podporządkowania się, odpowiedzialności, podejmowania decyzji, praw i obowiązków pojawia się już w pierwszej klasie. Stanowi jeden z podstawowych mechanizmów współżycia społecznego.
    "Szara" ścieżka ma za zadanie wprowadzić dzieci w elementarne rozumienie problematyki władzy w różnorodnych aspektach. Pomaga w rozumieniu świata społecznego i funkcjonowania w nim.

Celem zajęć jest:

• uzmysłowienie zjawiska władzy jako tego, które reguluje znane im sytuacje codzienne.

W trakcie realizacji zajęć uczeń:

• podejmuje decyzje,
• jest odpowiedzialny za podejmowane decyzje,
• współpracuje w grupie.

Tematy zajęć:

1. Co to jest władza?
2. Władza w rodzinie.
3. Parlament.

"Zielona" ścieżka - Dinozaury

    "Park Jurajski", "Dinozaur" to tylko dwa tytuły filmów spośród wielu, które zajmują się tematyką historii Ziemi. Zagadnienia dotyczące prehistorycznych zwierząt znajdują też dzieci w czasopismach popularnonaukowych. Oprócz tego w każdym sklepie z zabawkami można znaleźć figurki dinozaurów.
    "Dinozaury" to temat niezwiązany z programem nauczania, ale jest odpowiedzią na zainteresowania dzieci i ich wiedzą osobistą nabytą w sytuacjach pozaszkolnych. Film "Dinozaur", który obejrzały dzieci, wywołał duże zainteresowanie, a mimo że są to rzeczy bardzo odległe nadal budzą ciekawość.

Celem zajęć "zielonej" ścieżki jest:

• poznawanie związków organizmów żywych ze środowiskiem

Realizując ćwiczenia uczeń:

• interesuje się historią życia na Ziemi,
• myśli twórczo i intuicyjnie,
• rozwija umiejętności wypowiadania i uzasadniania własnych sądów,
• poznaje pojęcia takie jak: dinozaury, pakontologia, wykopaliska, era, wiek Ziemi

Tematy zajęć:

1. Co kryje Ziemia?
2. Jak żyły dinozaury?
3. Wyginięcie dinozaurów.
4. Podsumowanie.

Państwa pomysły włączone w dotychczasowe propozycje ścieżek i tematów wzbogacą niewątpliwie niniejszą publikację.

Zapraszam do wspólnej zabawy

mgr Małgorzata Wojtaszewska.

Powrót do Top Secret