Opracowanie: mgr Elżbieta Wojdyło
	Proces wychowawczy
	w domu dziecka

    Państwowe domy dziecka długo jeszcze będą w systemie opieki całkowitej instytucją społecznie niezbędną. Wychowywać się w nich będą te dzieci i młodzież pozbawione opieki rodziny własnej, która to z najróżniejszych względów nie może być objęta preferowanymi formami opieki w rodzinie obcej, zastępczej, opiekuńczej, adopcyjnej, a także w rodzinnym domu dziecka. Do domów dziecka kierowanych jest wiele dzieci w znacznym stopniu zaniedbanych odbiegających od normy rozwoju psychofizycznego, przejawiających zaburzenia osobowości, nieprzystosowanie społeczne, nie akceptujących faktu umieszczenia i wychowywania się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
    Powszechne jest stwierdzenie, że nawet najlepiej zorganizowany dom dziecka nie jest w stanie zastąpić rodziny, ani też zrekompensować jej braku.
    Można powiedzieć, że w całości oddziaływań wychowawczych mamy do czynienia z wieloaspektowym zastępstwem, a nie pełnieniem roli rodziny przez te placówki. To w zasadzie przesądza, że sytuacja życiowa wychowanka domu dziecka jest mniej korzystna od sytuacji dziecka wychowującego się w rodzinie własnej.
    Wychowankowie pozbawieni opieki rodzicielskiej, szczególnie ze strony matki wykazują szereg specyficznych cech w wyglądzie, zachowaniu, postawie, osiąganych wynikach w nauce, planowaniu własnej rodziny, życia.
    Domy dziecka mają statutowy obowiązek zapewniania wychowankom właściwych warunków życiowych, oraz prawidłowego pokierowania ich rozwojem, w tym szczególnie zaspokajania potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych, ale także przygotowania do samodzielnego życia. Domy dziecka prowadzą zatem działalność w dwóch ściśle ze sobą związanych kierunkach- na "dziś" i na "jutro". Szczególny nacisk kładzie się na zaspokojenie potrzeb emocjonalnych wychowanków, zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa, przywracanie równowagi psychicznej, kształtowanie takich cech osobowości jak: pracowitość, uczciwość, poczucie własnej wartości, odwaga cywilna.
    Te sformułowania odnoszone są przede wszystkim do wychowanków pozbawionych własnej rodziny bądź z rodzin dysfunkcyjnych, do dzieci sprawiających znaczne trudności wychowawcze w dotychczasowym środowisku, przejawiających rozmaite zaburzenia i zakłócenia w stanie zdrowia fizycznego i psychicznego.
    Zakład opieki całkowitej, jako główne środowisko życia wychowanków, zaspokoić musi wszystkie istotne potrzeby swych podopiecznych, od najbardziej elementarnych, bytowych poczynając, na złożonych potrzebach psychicznych kończąc .Jest oczywiste, że dziecko musi otrzymać niezbędne dla swojego rozwoju warunki materialne, ale równocześnie wiadomo, że szkodliwe zarówno dla niego, jak i w wymiarze społecznym jest usytuowanie go w pozycji biorcy. Treścią działań wychowawczych musi stawać się systematyczne włączanie wychowanków do współtworzenia własnej egzystencji.

Stan zdrowia wychowanków domu dziecka.

    Dom dziecka może zagwarantować wychowankom racjonalny rozkład dnia i regularny tryb życia. Wiadomo, że stabilność środowiska wychowawczego jest jednym z czynników równowagi emocjonalnej i zdrowia psychicznego dzieci. Wychowankowie domów dziecka przechodzą różne sytuacje traumatyzujące. Część z nich wiąże się z sytuacjami poprzedzającymi umieszczenie dzieci w placówce. Również w placówce mogą istnieć sytuacje, czynniki nerwicogenne, takie np., jak konflikty z kolegami, niepowodzenia szkolne, trudności adaptacyjne. Dzieci z tzw. przeżyciami domowymi, nie zawsze były akceptowane przez rodziców. Były świadkami różnych wydarzeń, takich jak picie alkoholu, awantury, kradzieże, porzucenie rodziny. Sytuację traumatyzującą stanowi także wyrwanie dziecka z dotychczasowego środowiska i umieszczenie w placówce. Działania wychowawcy zmierzać więc muszą zarówno w kierunku wzmocnienia zdrowia psychicznego, jak też zapobiegać stanom psychicznych obciążeń towarzyszących sytuacjom trudnym dla wychowanków.
    Obiektywnie korzystny wychowawczo zabieg jest jednak dla dziecka zagrożeniem, albowiem wchodzi ono w zupełnie nową nieznaną sytuację. Inną sytuacją stresową jest częste przenoszenie dziecka z placówki do placówki.
    Inne utrudnienie w pracy domów dziecka wiąże się z kumulacją w placówkach dzieci sfrustrowanych, zaniedbanych wychowawczo, wyłączonych z rodziny własnej. Oczywiste jest, że bez specjalnych zabiegów ze strony wychowawców nie może powstać w domach dziecka atmosfera radości i pogody, niezbędna dla prawidłowego rozwoju psychicznego młodzieży.
    Niezmiernie wiele uwagi poświęca się w domach dziecka zapewnieniu wychowankom poczucia bezpieczeństwa. U wielu dzieci ulega ono zachwianiu zanim przybywa do domu dziecka, u innych w wyniku przenoszenia z placówki do placówki. Ulega przede wszystkim zaburzeniu w momencie zerwania poprzednich kontaktów.
    Poczucie bezpieczeństwa jest integralnie związane z poczuciem własnej wartości. Dlatego ogromną wartość powinny mieć wszelkie działania wychowawcze, które ukazują dzieciom własne atuty i ich wartość dla całej zbiorowości domu dziecka. Poczucie małej wartości własnej wytwarza się u dzieci często pod wpływem przeżywanych niepowodzeń, np. w nauce. Dokonywanie pozytywnych zmian w samopoczuciu dziecka wymaga w takiej sytuacji poprawy jego sytuacji jako ucznia, wiąże się to zatem z koniecznością pomocy w odrabianiu lekcji, wyrównywaniu zaległości programowych. Należy zachęcać dziecko do systematycznej nauki. Trzeba również stworzyć możliwości do wykazania się swoimi /dziecka/ zainteresowaniami, umiejętnościami. Dziecko zaczyna wierzyć we własne siły jeżeli w jakiejś dziedzinie aktywności uda mu się osiągnąć sukces. Podejmuje wtedy chętniej pracę nad sobą .
    Do najbardziej preferowanych przez wychowawców domów dziecka sposobów działania należą: zapewnienie dzieciom i młodzieży powodzenia szkolnego, stworzenie korzystnych warunków do rozwoju umysłowego, przygotowanie do współpracy w zespole i uczestnictwa w życiu społecznym.
    Dom dziecka stwarza sprzyjające warunki do tych poczynań, chociaż jako instytucja wychowania zbiorowego nie zawsze ma możliwości wystarczającej indywidualizacji działań. Placówki tego typu ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa wychowankom, muszą programować i organizować niemal całe ich życie. Sprawia to, że doświadczenia jakie nabywają tutaj dzieci, różnią się od tych jakie zdobywają inne dzieci w normalnie funkcjonujących rodzinach.

Pozycja wychowanków z domu dziecka w klasie i problem niepowodzeń szkolnych.

    Najliczniejszym, najbardziej złożonym środowiskiem społecznym oddziaływującym na dziecko przez znaczną część dnia jest szkoła. Z życia społecznego tworzącego się w niej, wychowankowie domów dziecka mogliby wynosić niejednokrotnie więcej doświadczeń niż z kontaktów z rówieśnikami w domu dziecka. Stosunki koleżeńskie i przyjaźnie szkolne mogłyby być narzędziem skutecznej terapii przeciwko objawom i skutkom choroby sierocej. Ogniwem tym skuteczniejszym, że działającym na podłożu naturalnych stosunków społecznych zachodzących w grupie rówieśniczej.
    Mimo korzystnych wpływów grup rówieśniczych, dzieci z domów dziecka mają ogromne zaniedbania w dziedzinie opanowania programu szkolnego. Zaniedbania te nie wynikają ze złej pracy wychowawczej zakładów. Dzieci najczęściej przychodząc do domu dziecka mają już trudności w nauce, które wynikają z zaniedbań w środowisku rodzinnym. Dlatego zapewnienie im powodzenia szkolnego oraz wspomaganie w rozwoju umysłowym nabiera szczególnej rangi. Znaczne niepowodzenia szkolne prowadzą często do zaburzeń osobowości i osłabienia poczucia własnej wartości.
    Wydaje się, iż dom dziecka posiada dobre warunki do wypełniania zadań związanych z rozwojem umysłowym wychowanków przynajmniej w stopniu dostatecznym. Na naukę szkolną, odrobienie pracy domowej oraz różnego rodzaju zajęcia wzbogacające wiadomości i rozwijające sprawność intelektualną wychowanków wyznacza się w rozkładzie dnia znaczną ilość czasu. Do działań najczęściej podejmowanych w domach dziecka zalicza się systematyczne doskonalenie warunków nauki własnej, wyposażenie dzieci w pomoce naukowe. Prowadzone są różnorodne gry dydaktyczne, quizy, konkursy, czytelnictwo książek i prasy, korzystanie z programów telewizyjnych, radiowych, filmów, przedstawień itp.
    Pracownicy placówek opiekuńczo-wychowawczych powinni tworzyć określony klimat i warunki dla rozwoju umysłowego wychowanków. Jednak o poziomie działalności rozstrzyga najczęściej codzienna praca wychowawców z dziećmi.
    W każdej grupie wychowawczej istnieją też różne doświadczenia i nastawienia do nauki, szkoły jako instytucji i pracujących w niej nauczycieli. Różny jest też stosunek do wysiłku intelektualnego. Duże znaczenie ma przekonanie wychowanków do nauki szkolnej i aktywności umysłowej. Uzmysłowienie im, że dzięki aktywności umysłowej w znaczący sposób ważą się ich dalsze losy. Należy okazywać aprobatę dla wszystkich wysiłków zmierzających do uzyskania przez dzieci dobrych wyników w nauce, a także wytworzenie w grupie uznania dla dobrych, nawet drobnych osiągnięć ich członków.
    Dla prawidłowego kierowania rozwojem umysłowym dzieci wykazujących znaczne niepowodzenia w nauce, ogromne znaczenie ma umiejętność odróżnienia rzeczywistego, organicznie uwarunkowanego niedorozwoju od opóźnień w rozwoju spowodowanych niekorzystnym splotem warunków w jakich przebywały. Pomaga w tym badanie psychologiczne wychowanka w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Bardzo ważne dla dalszej nauki wychowanka jest określenie charakteru mikrodefektów i wad rozwojowych oraz dobór właściwych metod ich korekcji.
    Bardzo często trudności szkolne związane są zaburzeniami w ich stanie zdrowia. W stosunku do wielu konieczne wtedy jest gruntowne badanie lekarskie i podjęcie leczenia niezauważonych bądź nie leczonych schorzeń. U niektórych dzieci wynikiem niepowodzeń są niekorzystne stany emocjonalne związane z charakterem kontaktów z rodzicami i dotychczasowym środowiskiem pobytu.
    W pracy z dzieckiem, u którego występują niepowodzenia szkolne, należy starać się aby osłabić, a najlepiej zlikwidować choć jedną z przyczyn niekorzystnej sytuacji. Kiedy dziecku, raz na jakiś czas uda uzyskać się sukces, może go to zachęcić do podjęcia dalszych wysiłków i prób oraz zmieni jego stosunek do szkoły i nauki.
    Ważne jest również to, aby poznać pozytywne cechy wychowanka, wartościowych zainteresowań. Umiejętne wyeksponowanie tych walorów w rozmowach i postępowaniu z dziećmi sprzyja korzystnemu ich usposobieniu do pracy nad sobą. Ułatwia odbudowę zachwianego z reguły poczucia własnej wartości.
    Dom dziecka nie jest osamotniony w tworzeniu dobrych warunków do nauki szkolnej i rozwoju umysłowego wychowanków. Najściślejsze powiązania istnieją między domem dziecka, a najbliższą szkołą podstawową, do której uczęszczają wychowankowie. Pożądane jest tworzenie klimatu sprzyjającego współdziałaniu przez inicjowanie wspólnych spotkań szkoleniowych i dyskusji pedagogicznych. Ich przedmiotem może być np. rozpoznawanie poziomu wiadomości szkolnych uczniów nowo skierowanych do domów dziecka i szkoły.
    Wychowanek umieszczony w domu dziecka z reguły zmienia swoje dotychczasowe środowisko szkolne. Zmiana szkoły często stanowi dla niego pewną szansę na poprawę własnej sytuacji jako ucznia i bardzo chce on z tej szansy skorzystać. Wychowawcy klas i grup powinni pomóc jemu w skorzystaniu z tej szansy. Ścisłe współdziałanie nauczycieli i wychowawców stanowi dogodną postawę indywidualizacji oddziaływań, szczególnie wobec dzieci nowo przyjętych do domów dziecka i szkoły. Dzieci te najczęściej obarczone są dużymi zaległościami w opanowaniu wymagań programu szkolnego.
    Dom dziecka jest w stanie skutecznie wywiązać się z obowiązku prawidłowego kierowania rozwojem umysłowym wychowanków. Musi jednak podjąć trud kompleksowego rozwiązania tego problemu. W dążeniu do jak najpełniejszego rozwoju umysłowego wychowanków domy dziecka wypracowały i sprawdziły w praktyce wiele wartościowych form działania.

Powrót do Top Secret