Aktywność wychowanka jest warunkiem niezbędnym i głównym wyznacznikiem kształtowania jego osobowości, a osobowość ta formuje się w toku aktywnego uczestnictwa w całym dostępnym człowiekowi życiu społecznym.

    Skuteczność wychowania zależy w poważnej mierze od zaistnienia następujących cech aktywności wychowanka:

• aktywność winna być ukierunkowana głównie na osiągnięcie celu, a nie na groźbę, na uzyskanie poczucia satysfakcji, a nie na podporządkowanie się przymusowi;
• źródłem aktywności winny być przede wszystkim motywy, dążenie, i potrzeby dotychczas żywione przez wychowanka lub w toku wychowania w nim wzbudzone;
• aktywność powinna być wszechstronna, to jest angażująca nie tylko sferę intelektualną i ruchową, ale szczególnie sferę emocjonalno - wolicjonalną;
• zakres przejawów aktywności powinien być tak szeroki, aby wychowanek miał możliwości różnorodnego reagowania oraz względnie swobodnego działania we wszystkich głównych dziedzinach życia społecznego;
• aktywność powinna przebiegać w warunkach naturalnych pod względem społecznym.

    Aktywność społeczna jest jedną z form manifestowania się osobowości człowieka. Za jej pośrednictwem jednostki lub grupy ujawniają swoje dążenia do realizacji określonych wartości.
Człowiek funkcjonując w grupie przyjmuje na siebie pewne idee, zdobywa w związku z tym niezbędny zasób wiedzy i umiejętności, poglądów, kształtuje bądź zmienia swoje przekonania i postawy. Aktywność społeczna jest zatem z jednej strony przejawem dążeń jednostki i grupy, a z drugiej środkiem kształtowania osobowości.
Aktywność wychowanka sprowadzona do pełnienia ról społecznych powinna doprowadzić do tego, by zarówno zrozumiał wymagania i istotę danej roli, nabył umiejętności niezbędne do jej pełnienia, jak i posiadał motywację do jej podejmowania.
Ważne jest aby uczniowie doświadczali możliwie największej i najbardziej różnorodnej liczby ról społecznych, umożliwi to im później dokonywanie wyboru spośród ról oferowanych przez społeczeństwo i uniknięcie sytuacji przypisania do roli bez motywacji jej pełnienia.
    Aktywność w nauczaniu to aktywność myślowa, stanowiąca niezbędny warunek gwarantujący pełne poznanie wiedzy, zrozumienie i przyswojenie jej, oraz umiejętne wykorzystanie. To taka postawa psychiki i intelektu, w której przejawia się zainteresowanie dla zdobywanej wiedzy, a dzięki emocjonalnemu zaangażowaniu wzrasta zapał i chęć do nauki. Uczeń staje się współorganizatorem nie tylko życia społeczno samorządowego, ale życia lekcyjnego. Tak pojęte uaktywnianie to nieodłączny atrybut procesu nauczania.
    Na aktywność w warunkach szkolnych składają się między innymi takie elementy jak:

• systematyczne przygotowanie się nauczyciela do każdej lekcji oraz ustawiczne śledzenie i wprowadzanie nowości pedagogicznych do procesu lekcyjnego, gdyż nie może być mowy o aktywności uczniów bez wcześniejszej aktywności nauczyciela;
• budzenie u uczniów zapału do poszukiwań, których celem jest odkrywanie i zdobywanie wiadomości;
• uczenie umiejętności wiązania posiadanych wiadomości z wiedzą już zdobytą;
• wytwarzanie w klasie stanu niepokoju i niedosytu intelektualnego wzmagającego chęć samodzielnego poszukiwania i uzupełniania wiedzy;
• wykorzystanie dyspozycji psycho - społecznej dziecka, jego zainteresowań i dążeń do samorządności dla potrzeb nauczania i wychowania.

    Dziecko rozpoczynając edukację szkolną jest ciekawe wszystkiego, zadaje wiele pytań dotyczących otaczającej rzeczywistości i zjawisk, których nie może samo pojąć, zrozumieć. To pojawienie się zainteresowania poznawczego należy pogłębiać, kształtować, rozszerzać, umiejętnie podsycać, nie pozwolić na wygaśnięcie.
Podstawowym warunkiem zadawania pytań "poznawczych", będących uzewnętrznieniem poznawczej aktywności uczenia się są sytuacje usposabiające do rozmyślań, analizy, poszukiwań. Jest to możliwe jeżeli będzie istniał stosunek zaufania uczniów do nauczycieli. Kiedy uczeń przezwycięży strach, niezdecydowanie, będzie odważnie myślał i zadawał pytania.
    Dziecko aktywnie myśli, gdy dostarcza mu się silnych wrażeń i gdy zadania poznawcze przed nim stawiane odwołują się do jego zainteresowań i są dostosowane do jego możliwości.
    Aby zadania poznawcze były źródłem aktywności, samodzielności intelektualnej, a więc zachęcały wychowanków do dalszych poszukiwań, dociekań, stawiania pytań, by mobilizowały do rozwiązywania nowych, frapujących problemów teoretycznych i praktycznych, powinny być tak sprecyzowane, by uczniowie dostrzegali ich zastosowanie w praktyce i przydatność w życiu codziennym, w realizacji swych życiowych planów.
Nauczyciel powinien stymulować aktywność uczniów w ten sposób aby brak osiągnięć w nauce, u niektórych wychowanków, była kompensowana przez sukces w innych dziedzinach, jak praca w samorządzie klasowym, prowadzenie kroniki, dbanie o wystrój plastyczny klasy, organizowanie zabaw itp.
Wpływa to dodatnio na poczucie własnej wartości, daje wiarę we własne siły, możliwości, mobilizuje do dalszego wysiłku oraz daje poczucie przynależności do zespołu klasowego.
    Efektywność nauczania zawsze ściśle uzależniona była od aktywności uczniów oraz metod i form aktywizowania przez nauczyciela. Bardzo ważnym warunkiem budzenia aktywności u dziecka jest samodzielna praca o charakterze twórczym, odkrywczym, wymagającym logicznego i precyzyjnego myślenia.
    Korzyści wypływające z samodzielnie podejmowanej aktywności:

• sprzyja rozwijaniu zainteresowań;
• pozwala na ujawnienie w stopniu maksymalnym możliwości ucznia;
• powoduje głębsze i bardziej trwałe przyswojenie wiedzy najbardziej przydatnej w życiu;
• wywiera wpływ na rozwój zdolności poznawczych;
• wpływa na kształtowanie się korzystnych społecznie cech i przyzwyczajeń jak pomysłowość, poczucie odpowiedzialności, zdolność współżycia i współpracy.

    Jednym z podstawowych warunków prawidłowej organizacji twórczej aktywności ucznia jest stawianie go na lekcjach szkolnych w takich sytuacjach, w których on sam staje się eksperymentatorem, w sytuacjach manipulowania rzeczami, a także symbolami, w sytuacjach dających mu możliwość zadania sobie pytań i szukania na nie odpowiedzi w myśl zasady: aby tworzyć, trzeba czasem błądzić. Wszak w błędzie tkwi siła napędowa do jego przezwyciężania, stanowiąca poważny motyw działania.
    Dzieci z natury swej są czynne i cechuje je pęd do działania. Wynika to z fundamentalnego prawa aktywności organizmu. Każda aktywność jest konsekwencją pewnej potrzeby, toteż jednym z podstawowych warunków uaktywniania ucznia jest stawianie go w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę wypełniania tych czynności, których od niego oczekujemy.
    Powodzenie nauczyciela w pracy nad rozwojem aktywności twórczej uczniów uwarunkowane jest przede wszystkim rzetelną wiedzą oraz dobrą znajomością każdego dziecka, jego potrzeb, poziomu umysłowego, zdolności i uzdolnień, stanu zdrowia, warunków życia, jego zainteresowań oraz temperamentu.
    Nauczyciel powinien pamiętać, że dzieci energiczne i swobodniejsze potrzebują przede wszystkim ukierunkowania, wskazania drogi rozwoju, podczas gdy dzieci bierne i zahamowane wymagają zachęty, porady i tworzenia sytuacji do rozwoju niezależności myślenia, by przeżywać radość autoekspresji. Chodzi o tak organizowane nauczanie, w którym pulsuje życie i radość, nie ma nudy i szarzyzny, nie ma szablonowej rutyny, gdzie panuje twórczość. Chodzi więc o tworzenie atmosfery, która sprzyja ekspresji, pobudza inwencję i odkrywczość. Ekspresja twórcza stanowi przeciwieństwo biernego zapamiętywania przekazu gotowych informacji. Chodzi więc o to, aby dziecko w rozwiązywaniu zleconych mu zadań wysuwało własne pomysły, a w ten sposób kształtowało postawę twórczą.
Stawianie twórczych zadań wymaga szczególnej uwagi nauczyciela. Powinien on przede wszystkim: stwarzać atmosferę aktywności twórczej zachęcając do tworzenia wszystkie dzieci, bez względu na ich indywidualne uzdolnienia, umiejętnie kierować procesem twórczym, nie ograniczając inicjatywy dziecka, nie hamując jego działania, pamiętając, że próby narzucania uczniowi uniformistycznych sposobów zachowania ograniczają jego rozwój i prowadzą do zagubienia tożsamości dziecka.
Praca nauczyciela rozumiana jest często jako praca twórcza, w której decydującą rolę odgrywa, poza rzetelnym przygotowaniem rzeczowym, inwencja oraz umiejętność szybkiego reagowania na nie przewidziane sytuacje dydaktyczne.
    Pedagogiczne mistrzostwo nauczyciela, spowodować może, że w procesie dydaktyczno - wychowawczym nauczyciel dostrzeże i odpowiednio wykorzysta naturalne oraz celowo reżyserowane sytuacje sprzyjające przejawianiu się spontanicznej i inspirowanej aktywności dzieci, zwłaszcza aktywności twórczej, żeby kierując edukacją bardziej koncentrował się na dziecku niż na swoim programie, żeby własny program potrafił uczynić programem dzieci, przede wszystkim przez jego emocjonalną akceptację.
O skuteczności pracy dydaktyczno - wychowawczej świadczy znana prawda, "że kto miał szczęście spotkać w dzieciństwie dobrego nauczyciela, ten z wdzięcznością wspomina go przez całe życie".

Powrót do Top Secret